Universiteiten zetten deuren open voor nieuwe vormen van onderwijs, onderzoek en samenwerking
Klimaatverandering, enorme druk op de zorg en krapte op de arbeidsmarkt. De maatschappij staat voor grote uitdagingen. Universiteiten moeten nadenken over hun veranderende positie.
 âOnze situatie is turbulent. Het nieuwe kabinet is sceptischer over de wetenschap, er wordt flink op bezuinigd. Terwijl universiteiten juist een belangrijke bijdrage leveren aan het vinden van oplossingen voor de huidige maatschappelijke problemenâ, zegt Frank van der Hoeven, wetenschappelijk directeur van 4TU.Built Environment. Universiteiten moeten daarom nadenken over hun rol in de maatschappij, stelt hij.
 Toegankelijkheid en impact op de maatschappij zijn daarbij terugkerende onderwerpen. âHoe gaan we de opwarming van de aarde onder de 1,5 graden houden? Zoân allesomvattende vraag leggen we voor aan PhDâers. Hoe gaan we de energierekening verlagen? Dat is meer een vraag die je met je buren bespreektâ, noemt Van der Hoeven als voorbeeld. âAls universiteit moeten we ons met beide benaderingen bezighouden.â
 De vierde generatie
Maar hoe gaan universiteiten dat daadwerkelijk integreren in hun manier van werken? Daar gaat het over tijdens de jaarlijkse Meet-up van 4TU.Built Environment, op 30 oktober 2024 in Utrecht. 4TU.Bouw is het samenwerkingsverband van de vier technische universiteiten in Nederland als het gaat om de gebouwde omgeving. Een belangrijk onderwerp: de vierde generatie universiteit. Naast de eerdere lineaire benadering van onderwijs en onderzoek â de eerste generaties â opereren de universiteiten tegenwoordig in een samenleving met grote maatschappelijke uitdagingen.
 âDe pijler van maatschappelijke impact en het bewustzijn van exponentiĂ«le ontwikkeling en doorbraken van technologie dwingen tot een nieuwe positie. De vierde generatie universiteit is een te overwegen optie. Daarin gaan we meer uit van gedecentraliseerde, autonome netwerkenâ, zegt Maaike Riemersma, coördinator van 4TU.Built Environment.
 Open en toegankelijk
Mixel Kiemen, postdoc bij de Eindhoven Engine, geeft een keynote over het integreren van onderzoek en onderwijs in de vierde generatie universiteit. Hij benadrukt het verschil tussen valorisatie in de derde generatie en de impact in de vierde generatie. âDoor valorisatie zijn we van binnen de universiteit naar buiten gaan denken (bijvoorbeeld door samenwerking op te zoeken met bedrijven, red.) Met de vierde generatie werken we van buiten naar binnen. De deur staat open voor organisaties en de samenleving om bij ons aan te kloppen met uitdagingen, om te kijken hoe we hen het beste kunnen helpen. Uiteraard zien we zelf ook welke maatschappelijke problemen er spelen en zijn we daaraan aan het werk. Het is een wisselwerking.â
De komende tijd gaan de wetenschappers verder bekijken wat een sterkere verbinding - met andere organisaties en tussen mensen onderling - nog meer betekent voor het onderzoek en de ontwikkeling binnen de universiteiten.
 Een van de nieuwe perspectieven met mogelijk toekomstige impact op de gebouwde omgeving die hij onder de aandacht brengt is de CityDAO. Dit is een gedecentraliseerd systeem waarin mensen volledig autonoom handelen. Kiemen: âDeze tijd vraagt om radicale systeemveranderingen. We weten de uitkomst van de experimenten natuurlijk nog niet, dat gaat de toekomst uitwijzen. Maar het is belangrijk om nu al stappen te zetten en te experimenteren.â
 Koers bepalen
Het onderzoek bij 4TU.Built Environment is ondergebracht bij zogenoemde Domein Aanjaag Teams (DATs). Ieder team richt zich op een specifiek thema rond innovatie in de bouw, van de energietransitie en circulariteit & duurzaamheid tot digitalisering en gezondheid. Tijdens de meet-up had ieder team een eigen brainstorm om te evalueren en nieuwe plannen te maken. Daarmee kwamen ook kruisverbindingen tussen de DATs tot stand.
 Een overzicht van de belangrijkste constateringen en plannen van de DATs:
- Â DAT Digitalization
De DAT Digitalization gaat zich veel meer richten op de digitaliseringsambities in de bouw en zal daarmee de huidige (beperkende) indeling per technologie verlaten.
Ook in 2025 wordt de Research Day on Digitalization in the Built Environment georganiseerd door het nationaal lectorenplatform gebouwde omgeving (NL-GO) in samenwerking met de DAT Digitalization. Dit zal alweer de vierde editie zijn! - DAT Infrastructure
De teamleden van de DAT Infrastructure voorzien een ramp in slow-motion als er geen innovatieve stappen worden ondernomen op het gebied van verjongen, vernieuwen en verduurzamen van de Nederlandse infrastructuur. Deze opgave is te groot om het op zijn beloop te laten. De DAT werkt aan een position paper om de visie van de 4TUâs voor het voetlicht te brengen.
De DAT Infrastructure gaat ook kijken hoe zij zichzelf kunnen positioneren binnen de vierde generatie universiteiten en waarin het onderscheidend vermogen ten opzichte van andere organisaties die zich bezighouden met de vernieuwing en verbetering van de infrastructuur precies ligt. - Â DAT Climate Adaptation and Mitigation
Er is bijna geen integraler en veelomvattender onderwerp dan klimaatadaptatie en â mitigatie. De focus gedurende de dag lag daarom op de rol van Leven Lang Leren en het trainen van medewerkers in de onderwerpen gerelateerd aan klimaatadaptatie en -mitigatie. Daarbij wordt op specifieke onderwerpen - zoals hittestress - ook samengewerkt met de DAT Health in the Built Environment. Belangrijke samenwerkingen met potentiĂ«le stakeholders zullen verder uitgebouwd worden. -  DAT Health in the Built Environment
Het vinden van een oplossing voor hittestress in steden - zowel in het binnenklimaat als de buitenomgeving - is een belangrijk thema binnen zowel de DAT Climate Adaptation and Mitigation als de DAT Health in the Built Environment. Meer groen in de woonomgeving zorgt bijvoorbeeld zowel voor verkoeling als voor een betere mentale gezondheid Ă©n binnenklimaat.
Hierbij is een integrale aanpak nodig. Dat is een van de belangrijkste kenmerken van de vierde generatie universiteit. Ook de samenwerking in de hele onderwijsketen en met het bredere ecosysteem (bedrijven, organisaties en bewoners) zijn daarin van belang. - Â DAT Energy Transition
In de DAT Energy Transition is de ambitie uitgesproken om een boek te schrijven dat verschillende themaâs van de huidige energietransitie onderzoekt. Het boek wordt gemaakt door onderzoekers van verschillende onderwijsinstellingen. Voor de toekomst ligt het plan om de inhoud van het boek ook te herschrijven voor diverse doelgroepen zoals professionals uit de industrie en kinderen. De eerste stap voor dit initiatief is het opzetten van een netwerk van geĂŻnteresseerde onderzoekers die een bijdrage willen leveren aan dit project. - Â DAT Circularity and Sustainability
De DAT Circularity and Sustainability heeft in maart 2024 haar whitepaper gelanceerd met eerste ideeën voor een visie op circulariteit en duurzaamheid in de gebouwde omgeving voor de komende tien jaar. De leden gaan dit whitepaper nu verder bespreken met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), TKI Bouw en Techniek, NWO en het Lectorenplatform Gebouwde Omgeving van de Nederlandse Hogescholen.
Daarnaast gaat het team de huidige en toekomstige financieringsmogelijkheden verkennen voor onderzoekssamenwerkingen tussen de vier technische universiteiten en maatschappelijke partners.
 Betrekken van de gehele onderwijsketen
Om de maatschappelijke uitdagingen te adresseren en zaken als de arbeidsmarktkrapte door vergrijzing aan te pakken, is het belangrijk om de gehele onderwijsketen te betrekken, zo zien de wetenschappers. Daarbij gaat het om het onderwijs voor studenten, maar ook om her-, om- en bijscholingstrajecten voor professionals. Dat heeft onder andere te maken met het blijvende personeelstekort in verschillende sectoren en de toenemende digitalisering van de maatschappij. Verschillende DATs zijn tevreden met de manier waarop hogescholen en mboâs aanhaken met universiteiten om samen onderzoek te doen en ook meteen de stap naar de implementatie hiervan te zetten. Zij gaan de komende tijd onderzoeken hoe ze deze samenwerking verder kunnen uitbouwen.
 Belangrijke rol voor burgers
Bram de Vos, voorzitter van 4TU.Built Environment, constateert aan de hand van zijn eigen loopbaan dat hij opgeleid is in de derde generatie universiteit, en nu werkt in de transitie naar de vierde generatie universiteit. Daarin zijn niet alleen de overheid en bedrijven uit het ecosysteem betrokken, maar is ook de betrokkenheid van burgers een belangrijk thema, bijvoorbeeld op het gebied van gezondheid en klimaatadaptatie en -mitigatie. De onderzoekers zoeken bijvoorbeeld naar manieren om meer bewustwording te creëren en mensen op een begrijpelijke manier mee te nemen in de resultaten van hun onderzoek. En ook de bijdragen van betrokken burgers in de vorm van citizen science wordt genoemd als belangrijke pijler in de nieuwe generatie universiteit.
 Nieuwe zaadjes planten
âWe hebben niet meteen alle antwoorden paraat, dat kan ook niet. Sessies zoals dit zijn ontzettend belangrijk om de tijd te nemen elkaar te ontmoeten en uit te wisselen. Hier start het maken van plannen en worden de zaadjes geplant om nieuwe manieren van onderwijs en onderzoek te ontwikkelen. Gaandeweg gaan de teamleden aan de slag met het verwezenlijken van de plannenâ, zegt Riemersma.Â
 De transitie naar de vierde generatie universiteit is in volle gang, maar heeft tijd nodig. Aan de andere kant is urgentie nodig om verandering teweeg te brengen. Het bewerkstelligen van veranderingen duurt lang binnen een instituut als de universiteit. Om uiteindelijk echt het verschil te maken, is het belangrijk om daar ook rekening mee te houden. Kiemen: âHet gaat uiteindelijk om de balans.â